Συνομιλία με τη δημοσιογράφο και συγγραφέα Κατερίνα Λυμπεροπούλου στην ηλεκτρονική εφημερίδα The Toc (2 Νοεμβρίου 2018) επικεντρώνοντας στο «εθνικό φαινόμενο» του Διονύσιου Σολωμού. Η δημοσίευση έγινε παράλληλα με την κυκλοφορία της έκδοσης, Σολωμός, Διονύσιος (2018). Κανείς ποτέ δεν το ‘μαθε, κανείς δεν θα το μάθει. Βασίλης Ρούβαλης (Εισ.-Μετ.-Σχ.). Στέφανος Ροζάνης (Επίμετρο). Κορώνη: poema εκδόσεις.
Στο πλαίσιο ποιας σειράς κυκλοφόρησε το Ιταλικό πεζό σχεδίασμα «Κανείς ποτέ δεν το’ μαθε…» του Διονύσιου Σολωμού; Ποια άλλη έκδοση φιλοξενεί η σειρά;
Πρόκειται για τη σειρά «Σολωμικά» που ξεκινήσαμε, δειλά κάπως, πριν από μερικούς μήνες, με διευθύνοντα τον κριτικό λογοτεχνίας και συγγραφέα Κώστα Βούλγαρη. Πρώτη κυκλοφορία μας, τα δοκίμια του σπουδαίου στοχαστή Στέφανου Ροζάνη, ο οποίος παρεμπιπτόντως θεωρώ ότι είναι από τους διαυγέστερους «αναγνώστες» του σολωμικού σύμπαντος. Δεύτερο στη σειρά είναι η δική μου μεταφραστική εργασία πάνω σ’ ένα ατιτλοφόρητο πεζό σχεδίασμα, γνωστό ως «La donna velata», που του τρέφω, ας πω, μια ιδιαίτερη αδυναμία ως κείμενο…
Ποια η φιλοδοξία της συγκεκριμένης εκδοτικής σειράς;
Στόχος μας είναι να προτείνουμε μια διαφορετική, ανανεωμένη και ουσιώδη προσέγγιση στο έργο του ποιητή. Η προηγούμενη φιλολογική έρευνα έχει αποδώσει τέτοιους καρπούς, πολυσήμαντους και πολυεπίπεδους, που πλέον μπορούμε να προχωρήσουμε λίγο παρακάτω εμβαθύνοντας, αναδιφώντας, αναδεικνύοντας κι άλλα δεδομένα της τέχνης του. Υπάρχει θερμή υποδοχή από το βιβλιόφιλο κοινό, αν μη τι άλλο με αυτές τις δύο κυκλοφορίες, κάτι που μας ωθεί για περισσότερα σχέδια.
Πώς θα σχολιάζατε τη σημείωση του Κώστα Βούλγαρη ότι «παρά τον τίτλο του εθνικού ποιητή, το έργο του Σολωμού δεν αντιμετωπίστηκε ανάλογα με την καλλιτεχνική του ποιότητα»;
Συμφωνώ απόλυτα με την άποψή του. Η απόδοση του τίτλου αυτού έδωσε έναν αυτοματισμό στην προσέγγισή του: το έργο του δεν έχει αναγνωστεί στην έκταση και στη δυναμική του ακριβώς επειδή φέρει το «στίγμα» ενός απροσέγγιστου μεγαλείου. Πέραν όμως του «Ύμνου», που, κακά τα ψέματα, η πλεινότητα γνωρίζει μόλις τις δύο πρώτες στροφές της μελοποίησης από τον Νικόλαο Μάντζαρο, η σολωμική γραφίδα διαθέτει όλα εκείνα τα λογοτεχνικά εχέγγυα ενός σημαντικού εκπροσώπου του ρομαντισμού σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η καλλιτεχνική αξία του δεν περιορίζεται στον εθνικό ύμνο του νεοελληνικού κράτους ούτε στην άτσαλη και ισοπεδωτική εκπαιδευτική προσέγγιση της «Ξανθούλας» ή των «Ελεύθερων Πολιορκημένων»…
Γιατί επιλέχθηκε το συγκεκριμένο ιταλικό πεζό σχεδίασμα για να μεταφραστεί και να σχολιαστεί; Με ποιο πνεύμα έγινε από εσάς αυτή η μετάφραση κι ο σχολιασμός του;
Θέλησα να δώσω ένα προσωπικό έναυσμα στη δική μου μεταφραστική εργασία πάνω στα ιταλικά κείμενά του. Είναι στοίχημα αλλά διαρκής αγωνία μου, κάτι που εύλογα υποδηλώνει την αίσθηση ευθύνης αλλά και ουσίας για το εγχείρημα. Ίσως προσφέρω έναν ωφέλιμο οβολό στη μελέτη και την αναγνωστική απόλαυσή του. Ίσως κιόλας αποτύχω. Θα φανεί μέσα στον χρόνο, όπως κάθε τι άλλο στη λογοτεχνική δημιουργία, εξάλλου.
Τι θέλει να μας «πει» ο τίτλος της έκδοσης; Τι είναι αυτό που παραμένει μυστικό;
Δόθηκε ο τίτλος αυτός, μια φράση από το ίδιο το κείμενο, με συγκεκριμένη πρόθεση. Ο αφηγητής του κειμένου αναφέρεται σε μια γυναίκα για την οποία δηλώνει ξεκάθαρα τον έρωτά του. «Συνομιλεί» με μια θεϊκή φιγούρα, καλυμμένη με βέλο, στην οποία εξομολογείται την αγωνία για τη νεκρή αγαπημένη του. Με τη φράση «Κανείς ποτέ δεν το ’μαθε, κανείς δεν θα το μάθει», δηλώνει την κρυφή σχέση που παρά την παθιασμένη έντασή της παρέμεινε στο σκοτάδι… Ίσως γι’ αυτό, συμπληρώνω εγώ, αυτή η σχέση ήταν τόσο έντονη, στ’ όριο της αιωνιότητάς της.
Ποια γυναικεία μορφή βρίσκεται πίσω από τη γυναικεία φιγούρα του σχεδιάσματος;
Πρόκειται για υπαρκτό πρόσωπο, όπως πιθανολογείται: η Αδελαΐδα Καρβελά, όμορφη κοπέλα από τη Ζάκυνθο, σύζυγος που επιστήθιου φίλου του Σολωμού, και μεταφραστή του στα ιταλικά, Γκαετάνο Γκρασσέτι. Όταν εκείνος πέθανε, ο ποιητής συνέχισε να κάνει στενή παρέα μαζί της. Και με τον θάνατό της έγραψε αυτό το σχεδίασμα, το 1846. Κανείς δεν θα το μάθει…
Τι ρόλο παίζει ο έρωτας στο σολωμικό έργο;
Είναι μια ερώτηση που θα μπορούσε να απασχολήσει αυτή την κουβέντα κατ’ αποκλειστικότητα… Η Φεγγαροντυμένη στον «Κρητικό», η Donna velata, η Αιμιλία Ροδόσταμο, η Μαρία στον «Λάμπρο», διασταυρώνουν το ποιητικό βλέμμα του Σολωμού γύρω από το μυστήριο του έρωτα, της ζωής, της μεταφυσικής βίωσης του κόσμου. Είναι το αίνιγμα που διατηρεί ο ίδιος αναλλοίωτο ενώπιον του αναγνώστη του.
Με τι κριτήρια επιλέχθηκαν οι αναφορές στο σολωμικό σχεδίασμα που φιλοξενεί η έκδοση;
Το πεζό σχεδίασμα είναι πολύ μικρής έκτασης. Αυτό κατηύθυνε τη λογική του εκδοτικού σχεδιασμού. Κατέληξα στην ιδέα να δοθεί στον αναγνώστη μια αποσπασματική προσέγγιση των άλλων μεταφραστών του κειμένου: όλοι καταθέτουν το πρίσμα τους. Και όλοι προσδοκούν σ’ ένα περίγραμμα του εθνικού ποιητή – ποιος ήταν, τι πρέσβευε και γιατί παραμένει αδιαφιλονίκητος «κανόνας» του νεοελληνικού πνευματικού βίου.
Ποια η επόμενη κυκλοφορία που προγραμματίζεται στο πλαίσιο της ίδιας σειράς;
Ετοιμάζουμε-σχεδιάζουμε τρεις επόμενες κυκλοφορίες, έως τα μέσα της επόμενης χρονιάς. Με γνώμονα το σημερινό πρίσμα για την εξέχουσα αυτή περίπτωση που είναι ο Σολωμός, αλλά και με όλα τα ερωτήματα ανοιχτά για το έργο του…